ХАИКУ БУЮУ ГУРВАН МОРТ ШУЛГИЙН ТУХАИД

Хайку н Японий яруу найргийн уламжлалт арга аж. Баshё хэмээх яруу найрагчийг Хайкуний аугаа их мастер гэдэг. Тэрээр хайкун ундсэн 6 зарчмийг гаргаж ирж уугээрээ хайкун шинж торхийг гаргаж ирсэн.

1. Сатори буюу /Оороо оороо гэгээрэхуй/- Энэ ни сэтгэл санаа гэгээрэхэд оороор хэлбэл онгод ороход Сатори бий болдог. Басё хэдийд хайку тордог тухайд. ...Яруу найрагч хун тухайн цаад юмтай нэгдэн нийлж ертонцийн байгалийн хэм хэмнэлтэй ижил цохилсон уед хайку тордог гэж ээ. Тэгээд Басё ийн сургасан бдаг. Нарсний тухай нарснаас асуу. Хулсний тухай хулснаас асуу. Оороо оороосоо холд гэж ээ. САТОРИ н хуний сэтгэлийн дээд зэргийн тувшин.

2. САБИ-буюу гэгээн гуниг. Сараа чи гэрлээ будгэруул Акати оорийнхооЭхнэрийн тухай яриж бна...Уунийг гэгээн гуниг гэж бгаа юм. Нэг угээр Саби н ганцаардсан амгалан бдал. Мон Саби н хэлээгуй утганд оршино.

3.Каруми-энгийн гэсэн уг. Эгэл жирийн юмнаас гоо сайханийг нээх. Тэгээд маш энгийнээр илэрхийлэх. Басё нэг удаа чиниу бух мэдэрч бгаа, харж бгаа, сонсож бга чин хайку гэсэн бдаг.

4.Хосоми-эмзэг нарийн. Оровдон энэрэхуйг хэлж бна. Узэгдэл юмстай уусан нэгдэхийг хэлдэг. Юмийг гунигтайгаар сайхан мэдрэх аж. Овс дэрлэн Шонийн чимээг чагнана Нохой яг норж бгаа даа.

5.Сиори-шаналал. Басё сиорийг бий болгохийн тулд бух юмийг хайрлах хэрэгтэй гэсэн. Нэг удаа Басё шави Какакута цагаан будааний талбайгаар явж бжээ. Улаан тэмээлзгэнэ хараад шави н...Энэ тэмээлзгэний 2 далавчийг н авчих юм бол улаан чинжуу болчих юм бна гэж хэлэхэд тэрээр...Энэ чин хайку биш. Чи тэмээлзгэнийг алчихлаа гэж ээ. Тэгээд БасёЖижигхэн чинжуунд Хоёр далавч хийчвэл Тэмээлзгэнэ болчихно... гэсэн бгаа юм.

6.Феку-хувисан оорчлогдохгуй пюко-хувисан оорчлохуй. Энэ 2 нийлээд уламжлал шинэчлэл болж бгаа юм. Ходолгоон ба амгалан. Шинэлэг бна гэдэг Хайкун ЦЭЦЭГ. Хуучин бна гэдэг ширэнгэ ой гэдэг юм.Фуга-но-макато. Унэн хийгээд сайхан. Сайханий унэн мон чанарийг хэлж бга юм. Философийн санаа гоо сайхан 2-ийн нэгдэл.

Энд эдгээр 6 зарчим нэгдэж байж Хайку болдог. Басёгийн шулгийн гайхамшиг н эдгээр 6 зарчим шутэлцэж чадсан дээр бдаг.

/Эдгээр бол миний оюутан байхдаа багшааса бичиж авсан зуйлс. Хайкун талаар бага ч бол ойлголт огсон байх гэж найдаж байна 2002 temdeglen avsan bh /

Labels: Хайкv